Dịch thuật vừa là nghệ thuật vừa là khoa học

Dịch thuật vừa là nghệ thuật vừa là khoa học

Hoàng Thanh Hương (thực hiện)

PGS.TS. Nguyễn Văn Dân, dịch giả văn học, Chủ tịch Hội đồng Văn học dịch Hội Nhà văn Việt Nam khoá VIII, Tổng biên tập tạp chí Văn học nước ngoài. Ông đã dịch khoảng 20 đầu sách văn xuôi, kịch và thơ của văn học nước ngoài từ tiếng Rumani, Pháp và Anh; là tác giả của nhiều đầu sách nghiên cứu về lý luận và phê bình văn học-văn hoá: Lý luận văn học so sánh (chuyên luận, 1998, 2000, 2003, 2011), Nghiên cứu văn học – lý luận và ứng dụng (tập tiểu luận, 1999), Văn học phi lý (khảo luận và tuyển chọn, 2002), Phương pháp luận nghiên cứu văn học (chuyên luận, 2004, 2006), Vì một nền lý luận – phê bình văn học chất lượng cao (tập tiểu luận, 2005), Văn hoá và phát triển trong bối cảnh toàn cầu hoá (chuyên luận, 2006), Con người và văn hoá Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội nhập (chuyên luận, 2009, 2011)... Năm 2000 ông được trao Giải thưởng văn học Hội Nhà văn VN cho tác phẩm lý luận – phê bình Nghiên cứu văn học – lý luận và ứng dụng (loại B, không có loại A). Hoàng Thanh Hương đã có cuộc trao đổi ngắn cùng ông về một số vấn đề liên quan đến văn học dịch và sự ảnh hưởng của văn học nước ngoài đến văn học Việt Nam đương đại.

HTH: Thưa PGS.TS. Nguyễn Văn Dân, ông có thể nói gì về việc khu vực miền Trung – Tây Nguyên hiện nay rất hiếm dịch giả?

Thật ra, nếu gộp cả khu vực miền Trung và Tây Nguyên thì cũng không thể nói là hiếm dịch giả. Có thể là hiếm hơn so với hai trung tâm lớn là Hà Nội và Tp. Hồ Chí Minh, nhưng nếu xét rộng ra thì vẫn còn nhiều địa phương khác rất hiếm dịch giả. Điều này cũng không có gì lạ, khi mà bản đồ văn hoá của nước ta vẫn còn có sự chênh lệch tương đối. Dịch thuật là một công việc vừa mang tính nghệ thuật vừa mang tính khoa học. Nó đòi hỏi người làm công việc này phải có một vốn kiến thức liên quan đến ngôn ngữ và văn hoá-văn học nước ngoài. Trong khi đó thì điều kiện văn hoá ở các địa phương hiện nay vẫn còn hạn chế so với các trung tâm đô thị lớn. Tuy nhiên, ở các tỉnh ven biển miền Trung cũng có nhiều dịch giả đã thành danh, và hiện nay cũng có nhiều bạn trẻ đang say mê đi vào lĩnh vực này. Tôi đã nhận được bản dịch của một số bạn trẻ gửi đến tạp chí Văn học nước ngoài và phải công nhận là họ có những cố gắng và say mê với nghề dịch thuật. Đó là một điều đáng khuyến khích. Tạp chí Văn học nước ngoài của Hội Nhà văn sẽ là một nơi để cho các bạn trẻ thử nghiệm và phát huy tài năng của mình trong nghề dịch thuật. Hiện tại, internet đang giúp làm giảm sự chênh lệch văn hoá giữa các vùng miền. Và tôi hy vọng các vùng sâu vùng xa như Tây Nguyên cũng hoàn toàn có cơ hội đóng góp cho lĩnh vực dịch thuật.

HTH: Theo ông, phẩm chất cần có nhất của một người làm nghề dịch tác phẩm văn học là gì ạ?

Vì dịch thuật là một công việc vừa mang tính nghệ thuật vừa mang tính khoa học, cho nên người làm công việc này vừa phải có óc cảm thụ nghệ thuật vừa phải có kỹ năng của một nhà khoa học. Và vì dịch thuật dứt khoát phải liên quan đến văn hoá đa quốc gia, cho nên người làm công việc này cũng dứt khoát phải có ý thức tìm hiểu về văn hoá của các dân tộc trên thế giới. Dịch thuật không đơn giản là chuyển nghĩa của một từ từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Mà cái quan trọng là phải hiểu các nền văn hoá đứng đằng sau ngôn ngữ để dịch đúng nghĩa của từ. Vì thế, ngoài óc cảm thụ thẩm mỹ, người dịch phải có tính kiên trì của một người lao động khoa học.

HTH: Thưa ông, sự phong phú và đa dạng của văn học dịch thời điểm hiện tại liệu có làm độc giả quay lưng lại với văn học nước nhà không?

- Hoàn toàn không. Cửa sổ văn hoá chỉ đem lại luồng gió mới để bổ sung và làm giàu cho văn hoá dân tộc chứ không thay thế nó.

HTH: Ông có nhận xét gì về tác phẩm của các dịch giả trẻ hôm nay?

- Các dịch giả trẻ hôm nay rất sung sức và năng nổ. Họ háo hức với những cái mới và muốn đóng góp cho văn học nước nhà. Nhưng có vẻ như họ hơi nóng vội mà thiếu một chút kiên trì. Nên đôi lúc vẫn dễ dãi trong công việc. Điều này thời gian sẽ giúp cho họ khắc phục.

HTH: Ý kiến của ông là gì khi hiện nay có quá nhiều lời khen/chê về cái gọi là văn chương “hậu hiện đại”, thưa ông?

- Tôi đã nói nhiều về vấn đề này. Hãy để cho thời gian trả lời.

HTH: Theo ông, sự ảnh hưởng của VHNN đến VHVN hiện nay đang ở cấp độ nào và sẽ tạo ra chất lượng tác phẩm ra sao?

- Ảnh hưởng là một quy luật tất yếu của phát triển văn hoá. Chúng ta đang ở thời kỳ hội nhập sâu rộng với thế giới. VHNN đang trở thành một bộ phận không thể thiếu của VHVN. Nó làm thành một trong những nguồn cảm hứng cho sáng tạo. Nhưng chất lượng tác phẩm không hoàn toàn phụ thuộc vào VHNN, mà phụ thuộc vào cảm quan nghệ thuật của nhà văn và vào ý thức của họ về những vấn đề trọng đại trong cuộc sống của đất nước.

HTH: Ông chưa lần nào đến Gia Lai, vậy thời gian tới ông có ý định sẽ đến thăm vùng đất Tây Nguyên của chúng tôi không?

- Tôi nghe nói Tây Nguyên là một vùng đất đẹp, cả con người lẫn thiên nhiên. Tôi có những người bạn văn Tây Nguyên rất chân thành và dễ thương. Đó là điều hấp dẫn để tôi ấp ủ ước mơ đến với vùng đất này một ngày không xa.

HTH